Монгол Улсын Үндсэн Хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг судлах оюутны судалгааны төсөл (2021-2022)

Нийтэлсэн огноо: 2022.10.04

Хуваалцах Жиргэх

 

 

Түүхэндээ Монгол Улс дөрвөн удаа Үндсэн хуулиа баталж байсны дөрөв дэх нь буюу одоогийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй ардчилсан, шинэ тодотголтой Үндсэн хууль нь 1992 онд батлагдаж байв. Үндсэн хууль нь нийгмийн амьдралын бүхий л хүрээний суурь харилцааг зохицуулдаг улс төр, эрх зүйн баримт бичиг гэдэг утгаараа тогтвортой үйлчлэх шинжийг агуулж байх учиртай ч нийгмийн хөгжил, хэрэгцээ шаардлагын дагуу зайлшгүй, шаардлагатай, зохих нэмэлт, өөрчлөлтүүд орж байх нь зүйн хэрэг юм. Өдгөө 30 жилийн түүхтэй тус Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай асуудал олон удаа хөндөгдөж байсан ч 2000(1999) болон 2019 онуудад нийт 2 удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байв. 2000(1999) оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг судалсан судалгааны ажлууд нэлээдгүй байдаг бол 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт нь төдийлөн судлагдаагүй бөгөөд хэрэгжилтийн байдал хангалтгүй байсаар байна.

Иймд АНУ-ын Олон улсын хөгжлийн агентлагийн дэмжлэгтэйгээр Бүгд найрамдахчуудын олон улсын хүрээлэн, Азийн сангийн хамтран хэрэгжүүлж буй “Залуучууд эмэгтэйчүүдийн сонгууль, улс төрийн оролцоог идэвхжүүлэх нь” хөтөлбөрийн хүрээнд МУИС-ийн Хууль зүйн сургууль, ШУС-ийн Улс төрийн тэнхимийн хоёр чиглүүлэгч багшийн удирдлага дор хууль, улс төрийн чиглэлээр суралцаж буй нийт 10 оюутнаас бүрдэх судалгааны баг Монгол Улсын Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлал, онолын ойлголтыг удирдлага болгон “Монгол Улсын Үндсэн Хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийг судлах оюутны судалгааны төсөл”-ийг хэрэгжүүлэв. Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлал, зүйл заалт, түүнд холбогдох нэмэлт, өөрчлөлт нь зөвхөн улс төр, хуулийн хүрээллийнхний анхаарлын төвд байх асуудал биш гэдэгт судалгааны багийн гишүүд санал нэгдэж 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулга, ач холбогдол, хэрэгцээ шаардлага, нийцүүлэн гарсан эрх зүйн баримт бичиг, холбогдох үйл явцад дүн шинжилгээ хийн судалж, олон нийтийн анхаарлын төвд хүргэх, иргэдийн бүрэн эрхт байдал, оролцоог нэмэгдүүлэхэд түлхэц үзүүлэх, Үндсэн хуульт байгууллыг бэхжүүлэхэд хувь нэмэр оруулах зорилго өвөртлөн энэхүү судалгааны төслийг дараах 5 үе шаттайгаар хийж гүйцэтгэлээ. Үүнд:

Судалгаа-1. Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтүүдийн дүн шинжилгээ
Энэ судалгаагаар 2019 онд Үндсэн хуульд оруулсан 19 зүйлийн 36 заалттай холбогдох нэмэлт, өөрчлөлт тус бүрийн 1992 онд анх батлагдсан эхийн агуулга, үзэл баримтлалыг тодруулж, тус нэмэлт, өөрчлөлтийн агуулгатай харьцуулалт хийн хэрэгцээ шаардлага, шалтгаан, ач холбогдлыг тодорхойлж гадаад орнуудын эрх зүйн зохицуулалттай харьцуулан судлахыг зорьсон.

Судалгаа-2. Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцүүлэхээр батлах хууль тогтоомжийн явц, төлөв
Үндсэн хуулийн зүйл заалт нь өөр бусад хууль, эрх зүйн баримт бичгээр дамжин хэрэгждэг тул түүнд нийцүүлэн батлах хууль тогтоомжийн судалгаа Үндсэн хуулийн хэрэгжилтийг тандах гол түлхүүр мөн. Энэ судалгаагаар 2019 онд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 1-р сарын 9-ний өдрийн 02 дугаар тогтоолын хавсралтаар “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-ийг баталсантай холбоотойгоор ямар хууль, эрх зүйн актууд шинээр батлагдаж, нэмэлт, өөрчлөлт орж байгаа талаарх үйл явцын төлөвийг судалсан. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд нийцүүлэн гарч буй хууль, эрх зүйн баримт бичгийн төлөвийг харуулсан доорх dashboard-ын 2019 он дээр дарж үзнэ үү.

Судалгаа-3. Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу шинээр байгуулагдсан засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн, бүрэн эрхийн харьцуулалт болон гадаад, дотоодын эрдэмтэн судлаачдын байр суурь. Тус судалгаа нь дараах дэд хэсгүүдээс бүрдсэн.

  • Монгол Улсын Засгийн газрыг эмхлэн байгуулах эрх зүйн орчны судалгаа.
    Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан 2019 оны нэмэлт, өөрчлөлтийн нэгээхэн зорилго нь гүйцэтгэх эрх мэдэл болон хууль тогтоох эрх мэдлийн хяналт тэнцлийг сайжруулахад чиглэсэн байв. Тус судалгаагаар үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахын өмнөх болон дараах үеийн засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн, бүрэн эрх гэх мэт эмхлэн байгуулахтай холбогдох асуудал, эрх зүйн орчин болон Ерөнхий сайдын бүрэн эрх, чиг үүргийн талаар харьцуулан судлахыг зорив.
  • Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 2019 оны нэмэлт өөрчлөлтийн талаарх дотоод гадаадын эрдэмтдийн байр суурь
    Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн талаар дотоодын болон гадаадын эрдэмтэд, судлаачдын байр суурийг тодорхойлохын тулд тэдгээрийн бичсэн, нийтэлсэн судалгааны тайлан, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, нийтлэл зэргийг хэвлэмэл болон цахим материалаас түүвэрлэн хүргэхийг зорив.

Судалгаа-4. 2019 онд оруулсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг хэлэлцэн батлах үйл явцын дүн шинжилгээ
Одоогоос 30 жилийн тэртээ Улсын Бага Хурлаас өргөн барьсан Үндсэн хуулийн төслийг Ардын Их Хурлаар 70 гаруй хоног хэлэлцэн баталж байсан талаарх хурлын тэмдэглэлүүд нь 1992 оны Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлалыг тодорхойлох чухал баримт болдог төдийгүй Үндсэн хуулийн судалгааны суурь мэдээллийн сан юм. Бид энэ судалгаагаар 2019 оны 6 дугаар сарын 6-ны өдөр УИХ-н нэр бүхий 62 гишүүний Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төслөөс эхлэн 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг эцэслэн батлах хүртэлх үйл явцын дараалал, тухайн нэмэлт, өөрчлөлтүүдийн хүрээ, агуулгын өөрчлөлтүүдийг тусган харьцуулах оролдлого хийв.

Судалгаа-5. 2022 онд Үндсэн хуульд оруулсан өөрчлөлт болон нэмэлт судалгаа, мэдээлэл (Доорх dashboard-ийн 2022 он дээр дарж үзнэ үү)
2019 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн Арван есдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийг 2028 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөхөөр зааснаас бусад 35 зүйл нь дагаж мөрдөгдөж эхлээд даруй 2 гаруй жил болж байна. Энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтүүд нь улс төрийн хүчнүүд, эрдэмтэн судлаачид, олон түмний зүгээс зарим нэг шүүмжлэлийг хүлээх болов. Үүнтэй холбоотой Үндсэн хуульд ахин нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ шаардлага үүсч, эхэлсэнтэй холбоотойгоор Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг судлах ажлын хэсэг байгуулагдаж, иргэдийн санаа бодлыг тандан судлах ажиллагаа хийгдэж эхэлсэн төдийгүй, ахин нэмэлт, өөрчлөлт оруулах уг асуудлын хуулийн агуулга, хүрээ улс төрийн орчинд хэлэлцэгдэж байна. Мөнхүү 2019 онд оруулсан Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтэй холбогдох Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэрүүд гарч, УИХ ээлжит бус чуулганаар тухайн асуудлуудыг хэлэлцэн шийдвэрлэсэн зэрэг нөхцөл байдлаас улбаалан судалгааны баг дээрх үйл явц, түүний талаарх улс төрчид, иргэд, судлаачдын байр суурь, УИХ-аас хэрэгжүүлж буй үйл ажиллагаа зэргийг тоймлон судалсаар байна.

Эцэст нь тэмдэглэхэд, 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд шууд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх нь хүндрэлтэй боловч энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтөөр 2000(1999) онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн шүүмжлэлтэй асуудлуудыг зохих хэмжээнд засах оролдлого хийсэн, төрийн эрх мэдлийн тогтолцоо, тэдгээрийн хяналт тэнцлийг хангахад чиглэсэн дорвитой үр бий болгосон төдийгүй 2010 онд батлагдсан “Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай журмын тухай хууль”-ийн дагуу хэлэлцэгдэж батлагдсанаараа давуу талтай байна. Үндсэн хуулийн дөрвөн бүлэгт хамаарах 19 зүйлийн 36 заалт бүхий нэмэлт, өөрчлөлтийн 29 заалт нь Үндсэн хуулийн Гуравдугаар бүлэг буюу “Монгол улсын Төрийн байгуулал” хэсэгт хамаарч байгаагаас үзвэл төсөл санаачлагчид болон хууль тогтоогчид төрийн эрх мэдлийн тогтолцоо, чиг үүрэг, хоорондох харилцаанд түлхүү анхаарал хандуулсан болох нь харагдаж байна. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах үйл явцад Үндсэн хуулийг дээдлэн сахих, түүний тогтвортой байдлыг хамгаалах, ард түмний бүрэн эрхт байдал, оролцоог хангах, бодитой, ил тод байх зарчмыг ягштал баримтлах нь Үндсэн хуульд итгэх олон нийтийн итгэлийг нэмэгдүүлэхээс гадна аливаа улс төрийн бүлэглэл, нам, эвслийн явцуу ашиг сонирхлоос ангид байх боломжийг бүрдүүлэх болно. Мөн энэхүү судалгаа нь цаашид Үндсэн хууль, түүнтэй холбогдон гарах бусад эрх зүйн баримт бичгийг судлах судалгаанд нэгэн эх сурвалж болно хэмээн найдаж байна.

Чиглүүлэгч багш Д.Бадамдаш, О.Алтантуяа

Монгол Улсын Үндсэн Хууль 1992 1940 1960 1924
Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн нэмэлт өөрчлөлт 2019 2000 2022

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД 2022 ОНД ОРУУЛСАН ӨӨРЧЛӨЛТ БОЛОН ХОЛБОГДОХ НЭМЭЛТ МЭДЭЭЛЭЛ

2021 оны 11 дүгээр сарын 22-ний өдөр иргэн Т.Доржханд, Үүрцайх нар “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн талаарх зохицуулалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчиж байна” гэсэн асуудлаар цаашлаад, 2022 онд “Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн зарим заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчиж байна” гэсэн асуудлаар...

Үргэлжлэл...

2021 оны 11 дүгээр сарын 22-ний өдөр иргэн Т.Доржханд, Үүрцайх нар “Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн талаарх зохицуулалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчиж байна” гэсэн асуудлаар цаашлаад, 2022 онд “Монгол Улсын Үндсэн хуульд 2019 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн зарим заалт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчиж байна” гэсэн асуудлаар тус тус Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан байна. Тус иргэдийн өргөдлийн дагуу 2022 оны 6 дугаар сарын 27-ний өдөр Үндсэн хуулийн цэцийн их суудлын хуралдаанаар 01 дугаар тогтоол, 2022 оны 8 дугаар сарын 15-ний өдөр мөн их суудлын хуралдаанаар 02 дугаар тогтоол тус тус гарсан.

 

2022 оны 8 дугаар сарын 15-ний өдрийн Үндсэн хуулийн Цэцийн их суудлын хуралдаанд иргэн Т.Доржханд, Д.Үүрцайх нар дараах агуулга бүхий мэдээлэл, нэмэлт тайлбар ирүүлсэн. Үүнд, "Монгол Улсын Их Хурлаас 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр баталсан Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн Гуравдугаар зүйлийн 10 дахь заалтаар Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Гучин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийг "Засгийн газар Ерөнхий сайд, гишүүдээс бүрдэнэ. Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно." хэмээн өөрчлөн найруулсан. Ийнхүү өөрчлөн найруулж "Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно." гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Оршил хэсгийн "Монголын ард түмэн бид: ... хүн төрөлхтөний соёл иргэншлийн ололтыг хүндэтгэн үзэж, эх орондоо хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэхийг эрхэм зорилго болгоно. ...", Хорин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн "... Улсын Их Хурлын гишүүн нь Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүнээс бусад, хуулиар тогтоосон үүрэгт нь үл хамаарах ажил, албан тушаал хавсарч болохгүй.", Гучин есдүгээр зүйлийн 3 дахь хэсгийн "Монгол Улсын Ерөнхий сайд Засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн, түүнд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөн Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлнэ. Ерөнхий сайд энэ асуудлыг Ерөнхийлөгчтэй долоо хоногийн дотор зөвшилцөж чадаагүй бол Улсын Их Хуралд өөрөө өргөн мэдүүлнэ.", Гучин есдүгээр зүйлийн 4 дэх хэсгийн "Засгийн газрын гишүүнийг Улсын Их Хурал, Ерөнхийлөгчид танилцуулснаар Ерөнхий сайд томилж, чөлөөлж, огцруулна. Засгийн газрын гишүүн Улсын Их Хуралд тангараг өргөнө.", Дөчин нэгдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн "Ерөнхий сайд Засгийн газрыг удирдаж, төрийн хууль биелүүлэх ажлыг Улсын Их Хурлын өмнө хариуцна.", Далдугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн "Үндсэн хуульд хууль, зарлиг, төрийн байгууллагын бусад шийдвэр, нийт байгууллага, иргэний үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино." гэж заасантай тус тус зөрчилдөж байна” хэмээсэн. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэц 2022 оны 8 дугаар сарын 15-ны өдрийн их суудлын хуралдаанаараа Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтийн зарим заалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчсөн эсэх тухай маргааныг хянан хэлэлцээд 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-нд баталсан Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр өөрчлөн найруулсан Үндсэн хуулийн гучин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно.” гэсэн заалт нь Үндсэн хуулийн суурь үзэл баримтлалд харшилж Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зохих зүйл, хэсэгт нийцээгүй гэж үзэн хүчингүй болгож, эцэслэн шийдвэрлэсэн. Үндсэн хуулийн цэцийн 02 дугаар тогтоолтой холбоотойгоор эрх зүй, хууль тогтоомжийн хэрэглээний практикт өмнө нь гарч байгаагүй нөхцөл байдал үүсэж Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг хэлэлцэх, өөрчлөлтийн уг эхийг баталгаажуулах, бусад хууль тогтоомжид зохицуулалт хийх шаардлага үүссэн тул Улсын Их Хурал 2022 оны 8 дугаар сарын 24-ний өдрийн чуулганы нэгдсэн хуралдаанаараа “Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн Цэцийн тухай”, “Үндсэн Хуулийн Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай”, “Улсын Их Хурлын чуулганы дэгийн тухай”, “Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай” гэсэн хуулиудад нэмэлт өөрчлөлт оруулж 2022 оны 8 дугаар сарын 25-ний өдрийн тус Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хэлэлцэх тусгай дэгийг боловсруулсан. Улмаар 2022 оны 8 дугаар сарын 25-ний өдөр Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар 62 гишүүн буюу 98.5 хувийн саналаар Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулах өөрчлөлт батлагдсан. Энэхүү өөрчлөлт батлагдсанаар 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр нэмэлт, өөрчлөлт орсон Үндсэн хуулийн гучин есдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Ерөнхий сайд болон Засгийн газрын дөрвөөс илүүгүй гишүүн Улсын Их Хурлын гишүүний албан тушаалыг хавсарч болно.” гэсэн заалтыг хүчингүй болгосон. Тус заалт хүчингүй болсонтой холбоотойгоор “Монгол Улсын Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай” болон “Монгол Улсын Засгийн газрын бүтцийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл”-д тус тус өөрчлөлт орж Монгол Улсын газар бүрэлдэхүүний хувьд Ерөнхий сайд болон 21 гишүүнтэй, бүтцийн хувьд ерөнхий чиг үүргийг дөрөв, чиглэлийн арван хоёр яамтай байхаар эцэслэн батлагдсан байна.

 

Монгол Улсын Үндсэн Хуулийн Цэцийн 2022 оны 02 дугаар тогтоол \2022.08.15\

Монгол Улсын Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай \2022.08.29\

Монгол Улсын Засгийн газрын бүтцийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл \2022.08.29\

Тунхаг бичиг /2022.06.09/

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬД 2019 ОНД ОРУУЛСАН НЭМЭЛТ ӨӨРЧЛӨЛТӨД НИЙЦҮҮЛЭХЭЭР БАТЛАХ ХУУЛЬ ТОГТООМЖИЙН ЯВЦ, ТӨЛӨВ

2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг өргөн мэдүүлэхээс өмнө 2011- 2013 онуудад Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ шаардлага үүссэн тухай хууль тогтоогчид төдийгүй хуульч, эрдэмтэн судлаач, улс төрийн нам, иргэний нийгмийн байгууллага, иргэдийн дунд байнга яригдаж, зарим иргэн, иргэний нийгмийн байгууллагаас...

Үргэлжлэл...

2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн төслийг өргөн мэдүүлэхээс өмнө 2011- 2013 онуудад Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ шаардлага үүссэн тухай хууль тогтоогчид төдийгүй хуульч, эрдэмтэн судлаач, улс төрийн нам, иргэний нийгмийн байгууллага, иргэдийн дунд байнга яригдаж, зарим иргэн, иргэний нийгмийн байгууллагаас Үндсэн хуулийн шинэ төслийг боловсруулж УИХ-д ирүүлж байсан ба УИХ-ын зарим гишүүд Үндсэн хуульд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн төсөл санаачилж холбогдох байнгын хороогоор хэлэлцүүлж байв. 2015, 2016 онуудад тухайн үеийн Монгол Улсын Ерөнхий сайд Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хэрэгцээ, шаардлага байгаа эсэхийг судлах зорилгоор эрдэмтэн, судлаачдаас бүрдсэн ажлын хэсэг байгуулсан бөгөөд ажлын хэсгийн судалгааны үр дүнд Үндсэн хуулийн зарим зүйл, хэсэг, заалтад нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэсэн 46 хуудас бүхий дүгнэлт, санал гарсан байдаг. Тус дүгнэлтэд үндэслэн УИХ-ын 2017 оны 4 дүгээр сарын 07-ны өдрийн 24 дүгээр тогтоолоор “Зөвлөлдөх Зөвлөл” байгуулж, 6 багц асуудлаар зөвлөлдөх санал асуулга явуулж 5 багц асуудал нь дэмжигдсэнээр Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдаж, 5 багц асуудлаар 22 заалт бүхий төсөл боловсруулжээ. 2017-2019 онуудад Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөлд 21 аймаг, нийслэлийн хэмжээнд нийт 68 удаагийн бүсчилсэн хэлэлцүүлэг зохион байгуулж, улсын хэмжээнд 327375 иргэнээс 5.584.832 нэгж санал санал авч “Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төсөл”-ийг боловсруулан 2019 оны 6 дугаар сарын 6-ний өдөр Д.Лүндээжанцан нарын 62 гишүүн Улсын Их Хурлын даргад өргөн мэдүүлсэн байдаг.

2019 оны 6 дугаар сараас 11 дугаар сард 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн төслийг “Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай” хуулийн дагуу хэлэлцэж Үндсэн хуулийн 28.5 хувь нь буюу 70 зүйлийн 19 зүйл, 36 заалтыг хөндсөн төслийг 2019 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдөр Улсын Их Хурлын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар санал хураалтыг илээр гар өргөж, 63 гишүүн саналаар эцэслэн баталсан.

2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт батлагдсантай холбогдуулан Монгол Улсын Их Хурлын 2020 оны 01 сарын 09-ний өдрийн “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх, түүнтэй холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” 02 дугаар тогтоолын хавсралтаар “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-ийг баталсан бөгөөд уг хуваарийн дагуу 40 гаруй хуулийг Монгол Улсын Үндсэн хуульд нийцүүлэхээр төлөвлөсөн. Эдгээрээс одоогийн байдлаар зарим хуулийг багцлан боловсруулж, батлагдвал зохих 31 хуулиас эцэслэн батлагдсан 20 хууль, төсөл өргөн баригдсан 2 хууль, боловсруулж буй 5 хууль, статус тодорхойгүй 4 хууль байна.

Энэхүү судалгааны ажлаар “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх, түүнтэй холбогдуулан авах арга хэмжээний тухай” 02 дугаар тогтоолын хавсралтаар батлагдсан “Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх хуваарь”-ийн дагуу батлагдах хууль, тогтоомжуудын явц, төлөв байдлыг харуулахыг зорьсон болно.

Энэхүү судалгааны ажлын дэлгэрэнгүйг "2019 ОНЫ ҮНДСЭН ХУУЛИЙН НЭМЭЛТ, ӨӨРЧЛӨЛТ БАТЛАГДСАН ҮЙЛ ЯВЦ" судалгааны тайлангаас хүлээн авч үзнэ үү.

 

Мэдээлэл: "Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хязгаарлалт" судалгааны тайланг эндээс үзнэ үү.

Статус
тодорхойгүй		 Боловсруулж
буй		 Төсөл өргөн баригдсан Хэлэлцэх эсэхийг шийдвэрлэсэн Ажлын хэсэг байгуулагдсан Анхны
хэлэлцүүлэгт
орсон		 Эцсийн
хэлэлцүүлэгт
орсон		 Батлагдсан
0% 20% 30% 40% 50% 60% 80% 100%

Ⅰ бүлэг | Монгол Улсын бүрэн эрхт байдал

Ашигт малтмалын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Ашигт малтмалын тухай хуулиар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт ашигт малтмал эрэх, хайх, ашиглах болон хайгуулын талбай, уурхайн эдэлбэрийн орчныг хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан тус хуулиар Нөөц ашигласны төлбөр, бусад төрлийн татварын зохицуулалтыг боловсронгуй болгох; Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын талаарх зохицуулалтыг боловсронгуй болгох; Засгийн газар байгалийн баялгийг ашиглах шийдвэр гаргах зарчим, журмыг боловсронгуй болгох; Онцгой ач холбогдол бүхий зарим асуудлаар иргэдтэй зөвлөлдөх, тэдгээрийн саналыг авч тусгах механизмыг тодорхой болгож, уялдаа холбоог нь хангах; Ашигт малтмал хайх, олборлох, ашиглах явцад байгалийн тэнцлийг хангах, нөхөн сэргээх, эдгээр үйл ажиллагаанд оролцогчийн үүрэг хариуцлагыг тодорхой болгох зэрэг харилцааг зохицуулахаар төлөвлөсөн ч 2019 оны 11 сарын 22-ний өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр зөвхөн нөөц ашигласны төлбөрийн агуулга бүхий 47.16-47.19 дүгээр зүйл заалтад нэмэлт өөрчлөлт орсон, стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтын орд болон ашигт малтмал хайх, олборлох, ашиглах явцад байгалийн тэнцлийг хангах, нөхөн сэргээх, үйл ажиллагаанд оролцогчдийн үүрэг хариуцлагын талаарх хуулийн нэмэлт өөрчлөлт одоогоор ороогүй байна.

Хуулийн холбоос

Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Төрийн болон орон нутийн өмчийн тухай хууль нь төрийн болон орон нутгийн өмчийн эрх, төрийн өмчийн эд хөрөнгийн талаар хууль тогтоох, гүйцэтгэх байгууллагын бүрэн эрх, төрийн өмчтэй хуулийн этгээд, түүний албан тушаалтны эрх хэмжээ, төрийн өмчийн талаархи бодлогыг хэрэгжүүлэх байгууллагын үйл ажиллагааны зарчим, журмыг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршдог ба 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэллт өөрчлөлтөөр "Төрийн нийтийн өмчийн зохицуулалтыг тодорхой болгох"-ыг зорьсон ба одоогоор хуульд нэмэлт, өөрчлөлт ороогүй, төсөл өргөн баригдаагүй, ажлын хэсэг байгуулагдаагүй байна.

Хуулийн холбоос

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Монгол Улсын Их Хурлаас 2019 оны 11 сарын 14-ний өдөр Монгол Улсын Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан бөгөөд энэхүү нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зургадугаар зүйлийн хоёр дахь хэсэгт "...Иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийнхээ хүрээнд газрын хэвлийн баялгийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар мэдэх эрхтэй..." хэмээн тусгасан. Тус нэмэлт өөрчлөлтийн хүрээнд Засгийн газрын 2020 оны 2 дугаар сарын 19-ний өдрийн 66 дугаар тогтоолын хавсралтаар батлагдсан "Монгол Улсын Үндсэн хуульд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөд хууль тогтоомжийг нийцүүлэх ажлын төлөвлөгөө"- ний 3 дахь хэсэгт Монгол Улсын Үндсэн хуулийн зургадугаар зүйлд тусгасан, иргэний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийн хүрээнд газрын хэвлийн баялгийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар мэдэх эрхийг хангах талаар зохицуулалтыг Байгаль орчныг хамгаалах тухай болон Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуульд нэмэлт оруулахаар тусгасан. Тус нэмэлт өөрчлөлт нь хуулийн 1 зүйл 3 хэсгийг хамрах бөгөөд байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар иргэний мэдэх эрх болон иргэний тус эрхийг аймаг, нийслэл, сум дүүргийн засаг дарга хангаж иргэнд мэдээлэл өгөх тухай зохицуулалтыг тусгана. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр "Иргэн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийнхээ хүрээнд газрын хэвлийн баялгийг ашигласнаар байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн талаар иргэний мэдэх эрх"-тэй холбогдсон зохицуулалтыг тусгахаар 2021 оны 11 дүгээр сарын 24-ний өдөр төслийг өргөн барьсан ба 2022 оны УИХ-ын хаврын чуулганаар хэлэлцэхээр төлөвлөсөн байна.

Хуулийн холбоос

Цөмийн энергийн тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: "Цөмийн энергийн тухай" хуулиар Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийг энхийн зорилгоор ашиглах, цөмийн болон цацрагийн аюулгүй байдлыг хангах, хүн ам, нийгэм, байгаль орчныг ионжуулагч цацрагийн сөрөг нөлөөллөөс хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохицуулна. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн хүрээнд Цөмийн энергийн тухай хуульд "Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн нийтийн өмч байх зарчимд нийцүүлэх; Гадаад улсын цацраг идэвхт хаягдлыг Монгол Улсын хилээр нэвтрүүлэх, дамжин өнгөрүүлэх, Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт булшлахыг хориглох зохицуулалтыг тусгах" агуулга бүхий өөрчлөлтийг хийхээр төлөвлөсөн ба одоогийн байдлаар хуульд нэмэлт өөрчлөлт ороогүй ба Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын Хууль эрх зүйн газраас өргөн барихаар төлөвлөж байна.

Хуулийн холбоос

Үндэсний баялгийн сангийн тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Үндэсний баялгийн сангийн тухай анхдагч хуулийн төслийн хүрээнд Үндэсний баялгийн сан тухай харилцааг зохицуулна. Уг сан нь хөгжлийн болон хуримтлалын сан байх бөгөөд стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын нөөц ашигласны төлбөр, төрийн өмчийн хувьцаа борлуулсны орлого, газрын тос, байгалийн хийн бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний орлого, төрийн өмчийн хувьцааны ногдол ашиг, сангийн хөрөнгө оруулалтын цэвэр ашгийг Үндэсний баялгийн санд төвлөрүүлэх харилцааг уг хуулиар зохицуулна.

Засгийн газрын тусгай сангийн тухай болон холбогдох бусад хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай

Шинэчилсэн найруулга: Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төслийг дагалдан Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулна. Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төсөл нь боловсруулах шатандаа явж байгаа бөгөөд уг хуулийн төсөл өргөн баригдах үед Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай төсөл тодорхой болно.

Хуулийн холбоос

Нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Нийтийн мэдээллийн тухай хуулийн зорилго нь хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу иргэний мэдээлэл хайх, хүлээн авах эрхийг хангах, нийтийн мэдээллийн дэд бүтцийн эрх зүйн үндсийг тогтоох, төрийн үйл ажиллагааг цахим хэлбэрээр явуулах, нээлттэй, ил тод, шуурхай байлгах, төрийн үйл ажиллагаанд олон нийтийн хяналтыг бий болгоход оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд хуулийн шинэчилсэн найруулгыг 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ний өдөр баталсан ба 2022 оны 5 дугаар сарын 1-ний өдрөөс дагаж эхэлсэн.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2022.05.01

Хуулийн холбоос

Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн зорилт нь төрийн хяналт шалгалтын тогтолцоо, төрийн захиргааны хяналт шалгалтын эрх зүйн үндсийг тодорхойлж, төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр "Иргэний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхийн хэрэгжилтэд тавих хяналтыг боловсронгуй болгох" агуулга бүхий нэмэлт өөрчлөлт орохоор төлөвлөж 2020 оны 05 дугаар сарын 01 нд УИХ-д өргөн мэдүүлсэн байна. Тус хуулийн төсөл нь төрийн хяналт шалгалттай холбоотой нийтлэг харилцааг зохицуулахаас гадна Засгийн газар, төрийн захиргааны байгууллагаас тодорхой чиглэл, салбарын хүрээнд зохион байгуулах хяналт шалгалтын үйл ажиллагааг бусад хууль тогтоомжид нийцсэн байхаар хуульчилж 8 бүлэг 41 зүйлтэйгээр өргөн мэдүүлсэн. 2020 оны хаврын чуулганаар хэлэлцэхээр төлөвлөсөн ч одоог хүртэл хуулийн төсөл УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар хэлэлцэгдээгүй байна.

Хуулийн холбоос

Ⅱ бүлэг | Хүний эрх, эрх чөлөө

Улс төрийн намын тухай хууль /шинэчлэсэн найруулга/

Шинэчилсэн найруулга: Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын хүрээнд улс төрийн намын чиг үүрэг, санхүүжилт, үйл ажиллагаа зэрэг нь хууль дээдлэх зарчимд суурилсан байх хийгээд улс төрийн намын хариуцлагыг нэмэгдүүлэх, улс төрийн нам байгуулах журмыг шинэчлэн тогтоох, нам үндэсний хэмжээнд бодлого дэвшүүлэн ажиллах зэрэг агуулга бүхий нэмэлт өөрчлөлтүүд орж улс төрийн намын үйл ажиллагаа, хариуцлагыг нэмэгдүүлнэ гэж үзэж байна. Улс төрийн санхүүжилтийн тухай хуулиар улс төрийн намд төрөөс үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэг, түүний зохицуулалт, намын гишүүдийн татвар, иргэдийн хандив, хуулийн этгээдийн хандив, намын өөрийн хөрөнгө, түүнээс олсон орлого зэргийг зохицуулан тусгахаар төлөвлөж байгаа бөгөөд улс төрийн намын сонгуульд нэр дэвшүүлж санал авах боломжит хөгжлийн бэрхшээлтэй болон эмэгтэйчүүдийн улс төрийн оролцоог үнэлсэн санхүүгийн дэмжлэгийн шинээр тусгаж байгаа зэргээрээ онцлогтой. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга батлагдах ёстой ч одоог хүртэл боловсруулж буй төлөвтэй байна. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан 2020 оны 05 дугаар сарын 07-ний өдөр тус хуулийн "12 дугаар зүйлийн 12.1 дэх хэсгийн "хөгжлийн үзэл баримтлал" гэснийг "урт хугацааны хөгжлийн бодлого" хэмээн өөрчлөлт оруулсан. Энэ нь 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийн "19' дүгээр зүйл. 1.Нам Үндсэн хуулийн арван зургадугаар зүйлийн 10-т заасны дагуу байгуулагдаж, улсын хэмжээний бодлого дэвшүүлж ажиллана." гэсэн заалттай холбоотой өөрчлөлт болно.

Хуулийн холбоос

Ⅲ бүлэг | Монгол улсын төрийн байгуулал

Монгол улсын их хурлын сонгуулийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулиар Монгол Улсын Их Хурлын сонгуулийг зохион байгуулж явуулах үндсэн зарчим, журмыг тодорхойлж, түүнтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах, Монгол Улсын иргэний сонгох, сонгогдох эрхийг хангахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд 2019 оны 12 сарын 20-ний өдөр "Монгол Улсын Их Хурлын Сонгуулийн тухай" хууль шинэчлэн батлагдсан. 2019 оны 12 сарын 20-ны өдрөөс хойш 2020, 2021, 2022 онд тус тус нэмэлт өөрчлөлт орсон. Эдгээр нэмэлт өөрчлөлтөөр "Монгол Улсын Их Хурлын Сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын хэрэгжиж эхлэх хугацаа, зарим нэр томьёоны шинэчилсэн хувилбар болон нам, эвсэл болон бие даан нэр дэвшигчийн сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт орсон зорилт, арга хэмжээ нь Монгол Улсын хөгжлийн урт хугацааны бодлогод нийцсэн байх" агуулга бүхий өөрчлөлтүүд тус тус оржээ.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2019.12.23

Хуулийн холбоос

Монгол улсын их хурлын тухай

Шинэчилсэн найруулга: Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Их Хурал /цаашид "Улсын Их Хурал" гэх/-ын бүрэн эрх, түүний зохион байгуулалтын бүтэц, бүрэлдэхүүн, Улсын Их Хурлын гишүүний бүрэн эрх, халдашгүй байдал, түүний баталгаа, Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааны журмыг тогтооход оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Монгол улсын их хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Их Хурал /цаашид "Улсын Их Хурал" гэх/-ын чуулганы нэгдсэн, Байнгын, дэд, түр хорооны хуралдааныг зохион байгуулах, хуралдаанаар хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл, тодорхой асуудал хэлэлцэх, санал хураах, шийдвэр гаргахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Монгол улсын их хурлын тухай /Шинэчилсэн найруулга/

Шинэчилсэн найруулга: Монгол улсын Их Хуралын тухай хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Их Хурал /цаашид "Улсын Их Хурал" гэх/-ын бүрэн эрх, түүний зохион байгуулалтын бүтэц, бүрэлдэхүүн, Улсын Их Хурлын гишүүний бүрэн эрх, халдашгүй байдал, түүний баталгаа, Улсын Их Хурлын үйл ажиллагааны журмыг тогтооход оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Улсын их хурлын хяналт шалгалтын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийг биелүүлэх үйл ажиллагаанд тавих Монгол Улсын Их Хурлын хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2021.12.24

Хуулийн холбоос

Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай

Шинэчилсэн найруулга: Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тогтвортой, залгамж чанарыг хангах, үндэсний хэмжээнд хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд баримтлах зарчмыг тодорхойлох, хөгжлийн бодлого боловсруулах, төлөвлөх, үр дүнтэй хэрэгжүүлэх, хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, мэдээлэх, нэгдсэн, оновчтой тогтолцоог бүрдүүлэх, бодлого, төлөвлөлтийн харилцаанд оролцогчдын эрх, үүргийг тодорхойлох, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтөд оролцогчдын түншлэлийг зохистойгоор хангах, бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгийн төрөл, хэлбэрийг журамлахтай холбогдсон харилцааг зохицуулж, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлага, зохион байгуулалтыг бэхжүүлэхэд оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Төрийн аудитын тухай

Шинэчилсэн найруулга: Энэ хуулийн зорилго нь төрийн санхүү, төсөв, нийтийн өмчийг зохистой төлөвлөх, хуваарилах, ашиглах, зарцуулахад тавих хяналтыг хараат бусаар хэрэгжүүлэх байгууллагын бүрэн эрх, тогтолцоо, зохион байгуулалт, эрх зүйн үндсийг тогтооход оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.01

Хуулийн холбоос

Төсвийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Төсвийн тухай хуулийн зорилт нь төсөв, түүний зарчим, тогтолцоо, бүрэлдэхүүн, ангиллыг тогтоож, төсвийн тусгай шаардлагыг хэрэгжүүлэх, төсвийн харилцаанд оролцогчийн эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлж, төсөв боловсруулах, батлах, зарцуулах, бүртгэх, тайлагнах, хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан 2020 оны 11 дугаар сарын 24-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр хүртэл 5 удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орж тус хуулийн 2.1-р зүйл, 4.1.55-р зүйл, 61.1-р зүйл, 14.1.18-р зүйл хэсгүүдэд тус тус өөрчлөлт орсон байна.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2021.01.01

Хуулийн холбоос

Ард нийтийн санал асуулгын тухай /нэмэлт өөрчлөлт/

Шинэчилсэн найруулга: Ард нийтийн санал асуулгын тухай хуулийн зорилт нь ард нийтийн санал асуулга /цаашид "санал асуулга" гэх/ явуулах зарчим, журмыг тодорхойлж, санал асуулгыг бэлтгэн зохион байгуулж явуулахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. Монгол Улсын 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан "Тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг үгүйсгэх зорилго бүхий ард нийтийн санал асуулга явуулахыг хориглосон зохицуулалт" бүхий нэмэлт өөрчлөлт орох ёстой. Одоогийн байдлаар энэ агуулгын хүрээнд УИХ-д өргөн баригдсан хуулийн төсөл, суурь судалгааны ажлын хэсэг, байнгын хорооны санал дүгнэлт байхгүй байна.

Хуулийн холбоос

Хууль тогтоомжийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Хууль тогтоомжийн тухай хуулийн зорилго нь хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэр /цаашид "хууль тогтоомж" гэх/-ийг санаачлах, боловсруулах ажиллагааны үндэслэл, чанарыг сайжруулах, түүнд олон нийтийн оролцоог хангах, хууль тогтоомжийн төсөлд тавих шаардлагыг тодорхойлох, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийн үр нөлөөг үнэлэх замаар хууль дээдлэх ёсыг бэхжүүлэхэд оршино. Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 2019 оны нэмэлт, өөрчллөттэй холбогдуулан 2020 оны 5 дугаар сарын 07-ний өдөр "Хууль тогтоомжийн тухай" хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон бөгөөд 2.1.2 болон 5.1 дэх хэсгүүдэд тус тус нэмэлт өөрчлөлт оруулж "Хууль санаачлах эрх, түүний хүрээ хязгаартай холбоотой" зохицуулалтыг тусгажээ.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Монгол улсын их хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Их Хурал /цаашид "Улсын Их Хурал" гэх/-ын чуулганы нэгдсэн, Байнгын, дэд, түр хорооны хуралдааныг зохион байгуулах, хуралдаанаар хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төсөл, тодорхой асуудал хэлэлцэх, санал хураах, шийдвэр гаргахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.06.30

Хуулийн холбоос

Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн тухай хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг зохион байгуулж явуулах үндсэн зарчим, журмыг тодорхойлж, түүнтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах, Монгол Улсын иргэний сонгох, сонгогдох эрхийг хангахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийг 2020 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр шинэчилэн найруулсан байна. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн "Ерөнхийлөгчид тавигдах шаардлага, бүрэн эрхийн хугацаа, Ерөнхийлөгчид олгосон бүрэн эрхийг хуулиар тодорхойлох" агуулга бүхий шинэчилсэн найруулгын хүрээнд 2021 онд 8 дах удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль зохион байгуулагдсан.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.12.30

Хуулийн холбоос

Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгч /цаашид "Ерөнхийлөгч" гэх/-ийн бүрэн эрх, халдашгүй байдал, тэдгээрийн баталгааг тогтоох, хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан 2020 оны 5 сарын 13 болон 14, 2021 оны 10 сарын 29 -ний өдрүүдэд Ерөнхийлөгчийн тухай хуулийн 12.2, 12.4, 16.6 дах хэсгүүдэд тус тус өөрчлөлт орж 12.15 дахь хэсгийг хүчингүй болсонд тооцсон байна.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.07.07

Хуулийн холбоос

Монгол улсын Засгийн газрын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Тус хуулийн зорилт нь Монгол Улсын Засгийн газрын /цаашид "Засгийн газар" гэх/ үйл ажиллагааны зарчим, чиг үүрэг, бүрэн эрх, бүтэц, бүрэлдэхүүн, ажлын зохион байгуулалт, түүнчлэн Засгийн газраас бусад байгууллагатай харилцан ажиллах журмыг тогтоож, зохицуулахад оршино. 2020 оны 5 дугаар сарын 13-ний өдрийн нэмэлт өөчлөлтөөр 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдох "Засгийн газар танхимаар ажиллах зарчим хийгээд тогтвортой ажиллах эрх зүйн үндсийг бий болгох, Ерөнхий сайд бие даан танхимаа бүрдүүлэх, Ерөнхий сайдад итгэл үзүүлэх эсэх асуудлыг УИХ-д оруулах, шийдвэрлэх болон Ерөнхий сайд, Засгийн газрын гишүүний бүрэн эрхийн хугацаа" зохицуулалтууд 2020 оны 07 дугаар сарын 07-ний өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр "Монгол Улсын Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлаыг хүрээ, хязгаар, засгийн газрын бүтэц, бүрэлдэхүүн"-ний агуулга бүхий нэмэлт өөрчлөлт, 2021 оны 11 дүгээр сарын 21 -ний өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайдын эрхлэх асуудлыг хүрээ, Засгийн газар болон харьяа яамдын бүтэц, зохион байгуулалтын агуулга бүхий өөрчлөлтүүд орсон байна.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.07.07

Хуулийн холбоос

Шүүх байгуулах тухай хуулийн төсөл

Шинэчилсэн найруулга: 2019 оны Үндсэн Хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн хүрээнд "Хүн ам, газар нутаг, шүүгчийн ажлын ачааллыг харгалзан тойргийн шүүх байгуулж болох үндэслэл, журмыг нарийвчлан тогтоох; Шүүхийн бүтэц, зохион байгуулалт өөрчлөгдөх, тойргийн зарчмаар шүүх байгуулах нь шүүгчийг өөрийнх нь зөвшөөрөлгүйгээр чөлөөлөх, шилжүүлэх үндэслэл болохгүй байх зохицуулалтыг хуульчлах" агуулга бүхий " 3.3.Шүүхийг тойргийн зарчмаар байгуулах талаарх нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан боловсруулах хуулийн төсөлд дараах чиглэл баримтална: 3.3.1.Шүүхийг тойргийн зарчмаар байгуулахдаа иргэний шүүхэд хандах эрхийн баталгааг бодитой хангах, шүүгчийн ажлын ачааллыг тэнцвэржүүлэх, шүүгчийг мэргэшүүлэх, шүүхийн үйлчилгээг иргэдэд ойртуулж хүртээмжтэй болгох үндсэн зарчимд нийцүүлнэ" гэсэн нэмэлт, өөрчлөлт орсон. Тус заалтын хүрээнд "Шүүх байгуулах тухай хууль"-ийг шинэчлэн найруулна. Монгол Улсын шүүхийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн 14 дүгээр зүйлийн 14.4-т "Шүүхийг байгуулах, өөрчлөн байгуулах, татан буулгах, байршлыг тогтоох асуудлыг боловсруулахад харгалзан үзэх энэ хуулийн 13.4, 14.3-т заасан шалгуур үзүүлэлтийг Ерөнхий зөвлөл Улсын дээд шүүхтэй зөвшилцөн батална.” хэмээн заасан. Тус хуулийн төсөлтэй холбогдуулан ажлын хэсгийн уулзалтууд явагдаж байна.

Хуулийн холбоос

Монгол улсын шүүхийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын шүүхийн тогтолцоо, зохион байгуулалт, үйл ажиллагаа, шүүгчид тавих болзол, шаардлага, шүүгчийн бүрэн эрх, эрх зүйн байдал, шүүгчийн хараат бус, шүүхийн бие даасан байдлыг хангах, шүүхийн иргэдийн төлөөлөгчийн эрх зүйн байдлыг тодорхойлох, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл болон Шүүхийн сахилгын хорооны бүрэн эрх, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны журмыг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2021.03.01

Хуулийн холбоос

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Хуулчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн зорилт нь хуульчийн эрх зүйн байдал, мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл, мэргэжлийн нэр хүнд, хариуцлагын тогтолцоо, хуульчдын мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын чиг үүрэг, зохион байгуулалтын эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэхэд оршино. Тус хуулийн 2021 оны 01 дүгээр сарын 15 -ний өдрийн нэмэлт өөрчлөлтөөр хуулийн 44 дүгээр зүйлийн 44.7 дахь хэсгийг шинээр нэмэж, 44.4, 51.2, 52.1 дэх хэсгүүдэд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан байна.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2021.01.15

Хуулийн холбоос

Ⅳ бүлэг | Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлага

Хот, тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийн зорилт нь хот, тосгоны чиг үүрэг, эдийн засгийн үндэс, өөрийн удирдлага, үйл ажиллагааны зарчим, бүрэн эрх, зохион байгуулалт, хот, тосгонд засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлэх харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хуулийг шинэчлэн найруулж хот тосгоны эрх зүй байдлыг тодорхой болгох, тэдгээрийн удирдлага, өмч болон төсвийн зохицуулалтыг нарийвчлах, хот, тосгонд засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын зарим чиг үүргийг шилжүүлэх асуудлыг зохицуулахаар төлөвлөсөн. 2020 оны 3 дугаар сарын 30-ний өдөр төслийг өргөн мэдүүлсэн ч шинэчилсэн найруулга өнөөдрийг хүртэл батлагдаагүй байна.

Хуулийн холбоос

Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын эрх зүйн байдлын тухай

Шинэчилсэн найруулга: 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатар хотын тусгай болон бусад чиг үүргийг тогтоох, хөгжлийн бодлого, удирдлага, зохион байгуулалтын онцлог, дагуул хот, эдийн засгийн тусгай бүс, төрийн дээд болон төрийн захиргааны төв байгууллага, засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн бусад нэгж, хуулийн этгээд, байгууллагатай харилцахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2022.01.01

Хуулийн холбоос

Монгол улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай

Шинэчилсэн найруулга: Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн зорилт нь Монгол Улс төрийн байгууламжийн хувьд нэгдмэл байх зарчмыг хангах, иргэд орон нутгийн үйл хэрэгт шууд болон сонгож байгуулсан төлөөллийн байгууллагаараа уламжлан оролцох эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэхэд оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2022.01.01

Хуулийн холбоос

Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн төлөөлөгчдийн сонгуулийн тухай хуулийн зорилт нь аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын сонгуулийг зохион байгуулж явуулах үндсэн зарчим, журмыг тодорхойлж, түүнтэй холбогдсон харилцааг зохицуулах, Монгол Улсын иргэний сонгох, сонгогдох эрхийг хангахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2020.02.14

Хуулийн холбоос

Татварын тухай хууль

Шинэчилсэн найруулга: Энэ хуулийн зорилт нь Монгол Улсад татвар бий болгох, тогтоох, татвар төлөгчийг бүртгэх, татвар ногдуулах, тайлагнах, төлөх, хянан шалгах, хураах, хөнгөлөх, чөлөөлөх, суутган тооцох, буцаан олгох эрх зүйн үндсийг тогтоож, Монголын Татварын алба /цаашид "Татварын алба" гэх/, татвар төлөгч болон энэ хуулийн дагуу татварын албаны өмнө үүрэг хүлээсэн бусад этгээдийн эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлон, тэдгээрийн хооронд үүсэх харилцааг зохицуулахад оршино.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2022.01.01

Хуулийн холбоос

Төсвийн тухай

Шинэчилсэн найруулга: Төсвийн тухай хуулийн зорилт нь төсөв, түүний зарчим, тогтолцоо, бүрэлдэхүүн, ангиллыг тогтоож, төсвийн тусгай шаардлагыг хэрэгжүүлэх, төсвийн харилцаанд оролцогчийн эрх, үүрэг, хариуцлагыг тодорхойлж, төсөв боловсруулах, батлах, зарцуулах, бүртгэх, тайлагнах, хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2019 оны Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй холбогдуулан 2020 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдрөөс 2021 оны 12 дугаар сарын 24-ний өдөр хүртэл 5 удаагийн нэмэлт өөрчлөлт орж тус хуулийн 2.1, 4.1.55, 61.1, 14.1.18 хэсгүүдэд тус тус орсон байна.

Мөрдөгдөж эхлэх огноо: 2021.12.24

Хуулийн холбоос